TUTE NGE KAN NIH?

Sam number pariat chang li-ah chuan, " Mihring hi eng nge maw a nih a, i hriat reng thin ni? Mihring fapa pawh hi tunge maw a nih a, i kan thin ni? ka ti thin." tih a chuang a. Sam phuahtu hian Pathianin a kan thin leh a hriat reng thin mihring hi tunge a nih chiah a hre lo va, a hre chak hle a ni. Lal Isua pawhin tu nge a nih nia miten an hriat dan a hre chak a, a zirtirte a zawt hial reng a. Petera'n, "Krista i ni," a ti a. "Messia i ni, " tia ziak an awm bawk a. Krista leh Messia chu thil thuhmun sawina  tawng hrang mai a ni tih hria ila a tha awm e.

Mitin mai hian tute nge kan nih chiah hi kan hre duh thin a, Isua ngei pawh a bang bik lo. Vawiinah hian tute nge kan nih chiah hi chhan kan tum dawn a. Bible, tehna dik lo thei lo va kan pawmin, tute nge kan ni a tih kan zir ho dawn a ni.

1. BAWIH :
Galatia bung khat chang sawmah Tirkoh Paula chuan chhuang zet maiin,  "Mihring tih lawm tum ni ila Krista bawih ka ni lo vang," a ti a. Thuthlung tharah hian bawih tih thumal hi hmun 130 ah a awm e, an ti a, a lar hle tihna a nih chu. Mihring reng reng hi engti kawng zawng emaw tal chuan bawih kan ni hrim hrim a. Kan pianthar loh chuan sual bawih kan ni a, kan pianthar erawh chuan Pathian khawngaihna azarah Tirhkoh Paula te ang thovin Krista bawih kan ni ve a ni.

Bawih nihphung leh awmzia hi hriat chian a va tul tehlul em. Bawih chuan ama pualin ngaih dan a nei thei lova, a pu thu thu a ni. A thil kawl leh neih chungah thu a nei lo va, ama chungah ngei pawh thu a nei miah lo. Ni chhuah atanga ni tlak thlengin a pu tana hna thawk tur a ni a, engmah 'ka ta' a ti ve thei lo. Bungrua te kawl ve reih ruih mahse a ta tak tak engmah a awm lo va, a puin a kawltir ve mai, a hmantir ve mai a ni vek a, a puin a duh huna hunah a laksak thei a, sawi buai theih a ni lo. Nupui pasal nei lai pawh ni se a pu thu thu vekin an riak hovin an riak ho lo thei a. Nupui pasal inneih te pawh a pu remtihna vek lo chuan lo tawng pawng tum kawh ve vak theih a ni lo. Bawih chu a puin a duat thei a, a zilh thei a, a vaw thei a, a vel thei a, a pempui daih thei a, a hralh daih thei bawk.

Chuti khawpa dinhmun hniam leh chhia chu a ni a, mahse Tirhkoh Paula te lah hian Krista Bawih nih chu an chhuanpui em  em lawi si a. Krista Bawih nih loh mawlh an hlau a ni ber a. Heng lehkhabu Rom, Phillipi, Tita, Jakoba, Juda leh Thupuan te hi han keu ila, a thu tlar hmasa berah Krista bawih nihnain bul an tan chat chat mai a ni.

Chuvang chuan Krista Bawih nih hi:

i. Nihna nep a ni lo va; nihna ropui a ni zawk.
ii. Zahpui chi a ni lo va, chhuan em em chi zawk a ni.
iii.Hrehawm tih chi a ni lo va, hlimpui chi zawk a ni.
iv. Hmuhsit chi a ni lo va, ngaihsan chi zawk a ni.
v. Bansan chi a ni lo va, nih ngheh deuh deuh chi a ni.
vi. Simsan chi a ni lo va, uar deuh deuh chi (addict chi) a ni.
vii. Ngawihpui mai mai chi a ni lo va, puanzar chi a ni.
viii. Mahni nih chauh duh tawk chi a ni lo va, mi dang nihtir ve chi a ni.
ix. Kawmpui chi a ni lo va, phalrai chi a ni.
x. Chhiatpui chi a ni lo va, thatpui deuh deuh chi a ni.

2.THUHRETU:
Tirhkohte thiltih bung khat chang riat-ah chuan "Kawlkil thleng pawhin ka thu hretu in ni ang," tiin Isuan a zirtirte a chah thlap a. Tun lai tawng chuan ni se, 'mahni  state-ah mai ni lo, state danga in awm hunah te, foreign a in zin chang leh in awm hunah te, ka thu hretute in ni ang,' a tihna a ni ngei ang. Thuhretu tih hi witness an tih ang hi a ni a. Witness hna hi a pawimawh em em a; witness an that leh that loh azirin miten thiam an changin an chang lo thei a. Dan hmanga inkhin thu hlaah mi kha thiam hliah hliah pawh ni se, he khawvela kan awm chhung hian, witness a neih miau loh chuan khin hneh an awl em em a ni. Witness a neih that erawh chuan khin hneh a har a, a tanna a dik tlat phei chuan thiam a chang ngei ngei thin.

Hman ni lawk khan Minnesota state a Dairy Queen dawrah mitdel pakhat hian thil a lei dawn a; a pawisa $ 20 a thlauh palh a. A bula lo awm nu pakhat chuan a chhar a, a ak ta daih mai a. Chu chu an  manager Joey Prusak kum 19 mi chuan a lo hmu ru reng a. Chu nu hnenah chuan a va kal a, pawisa chu a neitu dik tak mitdel chu pe let leh turin a va ti a. Chu nu chu a tang ta tlat mai a, "Keima pawisa a ni" a ti tlat mai a. Joey chuan thinrimin chu nu chu an dawr ata hnawt chhuak a, thil leitir pawh a phal ta lo va. Joey chuan putar midel chu a khawngaih hle a, ama pawisa $ 20 a phawrh a, " Hei hi i ta kha chu a ni lo va, mahse a hlutna a inang tho bawk a, nei mai rawh," tiin a pe ta a. Ni eng emaw zat liam hnu chuan Warren Buffet USA pa hausa ber dawttu hian Joey chu a rawn phone a, shareholder meetinga tel ve turin a rawn sawm a. Khatia a dawra thil thleng kha miten an lo hmu reng a, email in an dawr Head office ah thil awmzia an lo sawi a, Joey rinawmna chuan ngaihsan a hlawh ta em em mai a, an pute tan mi chhuanawm, ngaihsan tlak a lo ni ta a ni. Hei hi a ni witness awmzia chu. Lal Isua thil tha tihte ngawih bopui lova puanzar hi.

Thuhretu ni tur hian thil pathum pawimawh em em a awm a:

i. Huaisen a ngai em em. Thuhretu hi mi huaisen lo tan nih ngam chi a ni lo. Isua Kraws a an kheh beh dawn lai khan witness ngam tumah an awm lo va, chuvanga khenbeh tuar chu a ni. Witness nih a hlauhawm chang a awm thin.

ii. Rinawm a ngai em em: Thuhretu rinawm lo, eye witness ti ve si, sawi hun apianga sawi dan dang mai kan nih chuan, witness phur hle thin mah ila, witness lak tlak kan ni lo vang. Thu dik tan ngam a ngai a, thudik bak thu dang belh chi a ni lo. Tham lungawi theih, lei theih, tlawn lungawi theih mai mai mite  tan witness tha a nih theih loh.

iii. Buai peih a ngai: Witness tha ni tur chuan taima taka buai peih a ngai. Koh huna kal thei, tul huna thawk chhuak thei, chaw nghei huam, mutmu tuah loh huam, mi tana inhlan thei mi nih a ngai tak zet zet.

3. MODEL:
Tun lai khawvela mite ngaihsan leh nih chak chu model, fashion model nih hi a ni.  Fashion model ni tur chuan pianpui vanneihna sang tak neih a ngai a. Hmeltha, pian dik leh nalh, zei, taksa peng leh fuke hrang hrang nalh vek mai neih a ngai a.  A hautak a, lut thei an tlem a, lut thei zawng zawng an hlawhtling hek lo. Chung mite chuan fashion hrang hrang mite lei theih turin an pho lang a, an inbel a, an zuar a, mite tana lei chakawm turin an siam thin.

Mathaia bung nga chang sawmparukah chuan Lal Isuan, "Chutiang bawkin in eng chu mi mit hmuhah eng rawh se, chuti chuan in thil tih thatte an hmu ang a, in pa vana mi an chawimawi thei ang," a lo ti diam a. Lal Isua hian ama model atan min lo ruat diam hlawm a, a va lawmawm em. He model-ah hi chuan pian nalh teh chiam a ngai lo va, fuke sei thlerh thlawrh ni lem loh pawhin a thawh ve nawk nawk theih a. Vun bit leh mam nalh, mit meng nalh val kul mai, ring sang er awr, bawp ngil thlerh thlawrh ni kher lo mah ila min pawm ve em em lawi si. Lal Isua model te erawh hi chuan thawmhnaw lam zuar lovin chanchintha kan zawrh a ngai thung a, chumi tan chuan hengte hi a pawimawh em em a ni.

i. Kan thil zawrh chu kan inbel ve ngei a ngai a. Fashion model nula ten thawmhnaw thar an ha a, an inbel ang hian keini pawhin chanchintha kan inbel ve a ngai. Inbel hawt lo tan zawrh leh hralh beisei chi a ni lo. Kan inbel ang a, keini erawh chuan vantlang hmuhah chauh ni lovin englai pawha kan inbel a ngai thung.

ii. Kan thil zawrh chu langsar taka kan pho lan a ngai. Fashion model ho pawh hian langsar takin an thil zawrh an pho lang thin. Mawza zuartu chuan a hliahtu zawng zawng a hlih a ngai a, tawnzau zuartu pawhin a diptu, miten an hmuhna hliahtu a hlih vek a ngai ang hian; keini pawhin chanchintha  hliah theitu reng reng kan hlih ve vek a ngai thin. Biru taka zawrh chu hralh a har a, ualau taka pho chhuah a ngai fo mai.

iii. Kan thil zawrh chu kan inhmeh a ngai ve leh bawk. Fashion model ho pawh hian an inhmeh zawng an inbel thin a, "Keiin hei hi ka ha ang, nangin kha kha inbel rawh," an ti a, an taksa mil thawmhnaw an zawng ve thin ngei ang. Kei ni pawh hian kan thil zawrh hi kan inhmeh a ngai a, mahse keini chu kan thil zawrh mila kan inher rem a ngai thung. Chanchintha zuartu chuan a nunpui a ngai a, a pawnlawi lan dan, pian leh fuke aiin a chhungril nun miten an chik zawk thin. Chu chhungril nun leh chanchintha a inhmeh loh chuan model hlawhtling a ni ngai dawn lo a ni.

Tv. Hmunenga kha in hre theuhin ka ring a. A ni khan kan Biak Ina thu a rawn sawi tuma a tawngkam ka hre reng thin. "Hetia ka awm mai mai hi miten ringtu piangthar ka nih an hre thei tur a ni, ka ti a, chumi ang tur chuan englai pawhin ka awm thin," a ti a, ngaihsanawm ka ti tak zet a ni. Tv. Mahera pawh kha heta kan Kohhrana a awm lai khan thalai hote chu, "Min entawn mai rawh u," a ti ngam a ni. Chu chu a ni model hna chu, mite entawn tura inpho ngam, mahni nun atanga Krista zia lantir ngam nun hi a ni Lal Isua model hna chu ni.

4. AMBASSADOR:
Tirhkoh Paula chuan Korinth mite hnenah, "Krista aia palai kan ni," a ti a. Chumi awmzia ni awm ber chu, Krista Ambassador te kan ni a tihna a ni. Model ni tur chuan thluak fim leh ril lutuk pawh hi a ngai lo va, ambassador meuh ni tur hi chuan finna, hriatna, theihna, mi hneh theihna, thusawi leh ziak thiamna, rilru chak leh thil dang, chhung lam thilpek tam tak dawng mi nih a ngai.

Ambassador chu ram khat aiawh a nih a vangin a lal em em a. A thu sawi leh an thu vuak thlak kha an ram thu leh hla a ni a, a sawi kha an ram sawi a ni thin. A dinhmun leh mawhphurhna a san em avangin an ram sawrkawr pawhin theih ang tawkin an duat a, sum leh pai leh nawmsakna lamah pawh an vur thin hle. Khawi ram pawh hian USA awm tur hi chuan an palai neih that ber ber te an rawn tir thin a, USA awm tawh hi chu an rama an haw leh hnu te hian an ram hruaitu lu bera tang ta nawlh nawlh tam tak a awm a ni. Ambassador te hian zah an kaina chhan em em chu, mi rama an va awmnaah hian man theih an ni lo va, dan bawh chhe thei an ni lo bawk, immunity an nei a, chuvang chuan dan leh dun zawm kawngah pawh mipui chung lam, vantlang chunga leng an ni. Chutiang ang dinhmun chu keini ho hi Krista'n kan chanvo ve atan, kan hna atan min pe a, chuvang chuan ambassador te hian eng nge an tih tur chiah in thlir thuak teh ang.

i. An ram mi leh sate venhim: Mi ramah an awm a, an ram mi leh sate pawh tam tak he mi ramah hian an awm ve thin. Heng mi rama an awm lai hian an ram mi leh sate enkawl a, ven him a, thlamuan a, ti chak a, tih phur an hna a ni. Ringtute hian he khawvel hi kan ram nghet a ni lo tih kan hria, mahse kan ringtu pui te venhim, chhawm dawl, chawh phur, tihchak leh humhim chung changah United Kingdom mai ni lo, Christ Kingdom palai kan nihna kan hre tawk thin em aw?

ii. An ram interest leh business tih lar : Democracy ram chuan mi ramah democracy ram ni lo te hnenah democracy nih thatzia an puang zar a, democracy mipui rorelna ang chi sorkar an neih ve theih nan an tanpui a, an sum tam tak tak an seng huam thin. Ram thenkhat chuan an tawng tihlar tumin mi ramah nasa takin tan an la a. An chaw te, an thawmhnaw te, an thil siam chhuah te tilar turin tan an la chiam chiam thin; chu chu Ambassador hna a ni tel a ni. Krista palai, Krista aiawhtute hian Isua interest leh business te kan tuipui ve em, chumi hlawhtlinna atan chuan kan thawk rim em; kan theih tawp kan chhuah ve thin em? Nge, ambassador nih ropuina chiah hriain chu lam chauh chu chenin a mawhphurhna leh hna chanvo te kan inthlahdahsan leh lawi si zawk em?

iii. Mi rama ram dang mite thil tih dan an zir a, an enthla a, an pute hnenah an report thin. Mahni ram tan tha tur an zir a, thahnem ngai takin thil tha leh tha lo an thliar hrang a, an awmna rama mite thuruk an zawng chhuak a, pute an hlan chhawng zel thin. Krista palai te hian kan rawngbawlna te, kan hmabak te, kan hlawhtlinna te, kan hnufumna te, kan lawmna te, hmelma pa thang leh min beih dan te ngunthluk tak zirin kan ramah kan report ve reng thin tur a ni dawn lawm ni. Tawngtai te, Bible chhiar te, inkhawm te, thawhlawm thawh te, hnatlanga chhuah te, camping leh work camp a kal te, mi dang tan inpekna zawng zawng ang chi te hi Krista palai te hna leh tih tur chu a ni dawn lawm ni?

Kan sawi tak ang khan ambassador tha ber an dah thinna ram USAah ngei kan Lalpa hian min dah ve hlawm a, mahni chu insit em em theuh mah ila; hei hian chhan tha tak a nei ngei ang. A tirtu ram ten an ambassador te tan a tul phawt chuan sum leh pai an ui lo ang hian, kan Lalpa pawh hian a tul chuan sum leh pai te leh heng thilpek hrang hrang zirtir thiamna te, thuhril leh tihdam theihna te thleng hian kan tan a ui hauh lo ang tih ka ring tlat.

5. VAN CITIZEN:
Philippi bung thum chang sawmhnihah chuan,"Keini zawng van khua leh tui kan ni si a," tiin Tirhkoh Paula'n a sawi a. Tun hma chuan Rom citizen nih a ropui thin, a chhan chu Rom mite chu mi chung nung an ni a, man thiang lo, vuak thiang lo an ni bik tlat. Tun laiah chuan American citizen nih te British citizen nih te a ropui a. Heng citizen te hi chuan visa dil buai lovin ram 137 velah awlsam tein an zin mai mai thei a. India citizen chuan visa dil buai lovin ram 40 vel an tlawh ve thei a ni awm e. Hei hi citizenship ngaihsanawm leh ngaihsanawm loh tehna tangkai tak a ni ngei ang.

Vanram ropuizia leh nawm tur zia ngaihtuah chuan chu hmuna citizen han nih ve mai ropuizia chu sawi thiam hleih theih pawh a ni lo. US citizen nih harsat zia ngaihtuahin Vanram citizen a nih leh mai theih si dan han ngaihtuah hian, Pathian hi a thil phalin a va remhre em aw tih loh theih a ni lo. Khawi hmun atangin pawhin, eng hunah pawh, a tu a mai pawh hian van citizenship hi a lak theih a, a man a awm lova, fee a ngai lo va, interview a ngai lo va, nghah hrep pawh a ngai lo. Reject/inhnawl a awm lo va, form fill up sual pawh a awm lo..a awlsam em em mai, chutiang taka awlsam min buatsaihsaktu leh citizen min pe phaltu kan Pathian fakin awm rawh se.

Rom citizen te an inngaisang tawn a, an inzahtawn a, an inchhuangtawn a, tumah kut an inthlak duh lo. US citizen te an inzahtawn a, tumah inhnuaichhiah an duh lo. Keini van citizen te phei chu kan va chungnung tehlul em. Hetia leia kan awm lai hian Van citizen kan nih kan hre zo lo fo thin, inhrilh thar/ nawn fo a ngai thin a ni.

Van citizen kan nih hi hre tak tak ila chuan:

i. Innghirngho tur tumah kan awm lo.
ii. Inthik buai tur tumah kan awm lo.
iii. Inphut inphut tur tumah kan awm lo.
iv. Inrel inrel tur tumah kan awm lo.
v. Inthlahdah tur tumah kan lo.
vi. Innuihzat tur tumah kan awm lo.
vii. Inti chapo tur tumah kan awm lo.
viii. Inhaivur tum tlat tumah kan awm lawng.
ix. Induhsak lo tur tumah kan awm lawng.
x. Inhmangaih lo tur tumah kan awm lawng.


A tir lama kan sawi tak ang khan Sam ziaktu chuan, 'Mihring hi engnge maw a nih a, i hriat reng thin ni? Mihring fapa pawh hi engnge maw a nih a, i kan thin ni? ka ti thin a ti a. Mahse ngai teh u, keini lei mihring te, Ringtute hi kan Lalpa hian  a bawih ah te, a thuhretu ah te, a model ah te, a palai ah te, min ruat a, van khua leh tui nihna min pe bawk a. Chuti fakauva min cheibawl avang chuan eng aiah nge min hriat reng loh ang a, eng aiah nge min kan thin loh tehlul ang ni. Hawh u vawiin atang hian Kan Pathian hian zing leh zuala min kan theih nan kan nihna te, kan chanvo te, kan mawhphurhna te hre thar leh ila, nasa leh zualin a rawng bawl turin tan ila teh ang u. Pathianin a thu malsawm rawh se.

( He thu hi Oct. 6 2013 sunday a, Mizo Presbyterian Church USA Pathian Biak Inkhawm a ka sawi a ni)